De basis voor alle vormen van vetmeting werd gelegd in de jaren 50. Wetenschappers werkten toen een berekeningsmethode uit via onderwaterwegingen. Vet drijft omdat het lichter is dan water. Bot en spieren zinken omdat ze iets zwaarder zijn dan water. Mensen met veel vet drijven dus beter. Het drijfvermogen zegt dus iets over de verhouding tussen de vetmassa en de rest van de weefsels. Dat drijfvermogen kan gemeten en vervolgens omgerekend worden tot een vetpercentage.

De onderzoekers leverden prima werk, maar er is een ‘maar’. Ze werkten hun formules uit met de gegevens van maar vijf, dode lichamen. Vervolgens controleerden ze niet of hun formules ook kloppen voor bijvoorbeeld mensen van een ander ras, vrouwen, kinderen of ouderen. 

Alleen scan betrouwbaar

De onderwatermethode is niet alleen bewerkelijk, ze houdt ook geen rekening met de aanwezigheid van gassen in de longen en darmen, die het drijfvermogen vergroten. Bovendien zijn er tussen mensen verschillen in botdichtheid en vetconcentratie, waardoor het resultaat van een vetmeting nog onbetrouwbaarder wordt. Ook de temperatuur van het water beïnvloedt het resultaat. Warm water is lichter en heeft minder drijfvermogen. Het lijken details, maar opgeteld zorgen ze voor onbetrouwbare resultaten.

Toch beschouwen veel mensen onderwaterweging nog steeds als de meest betrouwbare methode om het vetpercentage te bepalen. Maar in het fitnesscentrum of bij de diëtist word je toch niet onder water gedompeld? Nee, maar de betrouwbaarheid van bijna alle andere methodes is bepaald via een vergelijking met de onderwatermeting. Dat maakt de kans op fouten extra groot.

Er ís wel een betrouwbare methode: vetmassa kan accuraat berekend worden met verschillende scantechnieken. Die zou je kunnen gebruiken om meer zekerheid te krijgen over de andere berekeningsmethodes. Maar scannen is duur en de controle van vetmetingen kost veel tijd.

Speciale weegschaal

Naast onderwatermetingen zijn er ook de bio-impedantiemeters, die zitten vaak ingebouwd in weegschalen. Deze apparaten meten de elektrische weerstand van het lichaam. Water geleidt elektriciteit beter dan vet. Spieren, botten en organen bevatten meer water dan vet. Weinig vet en veel spieren geeft dus een andere uitslag dan veel vet en weinig spieren.

Dat lijkt eenvoudig, maar schijn bedriegt. Sommige apparaten moet je met beide handen vasthouden en daardoor meten ze vooral de verhoudingen in het bovenlichaam. De bio-impedantiemeters die eruitzien als een weegschaal of die zijn ingebouwd in een weegschaal hebben metalen plaatjes om de voeten op te plaatsen. Zij geven alleen de resultaten voor de onderste helft van het lichaam.

Hoogleraar voedingsleer Peter Clarys vergeleek de resultaten van verschillende bio-impedantiemeters. Hij ontdekte dat de onderlinge afwijkingen konden oplopen tot wel 35 procent. De meest nauwkeurige resultaten verkreeg hij met de impedantiemeting van het hele lichaam, met elektroden op hand, pols, voet en enkel. Maar daar is ingewikkelde apparatuur en speciaal opgeleid personeel voor nodig. En ook deze meting is onbetrouwbaar, omdat de basis ervan (de onderwaterweging) nu eenmaal wankel blijft.

Huidplooidikte

Na bio-impedantie is de huidplooidiktemeting het populairst. Je plooit de huid, meet de dikte ervan met een soort tang (caliper) en laat op het resultaat een formule los. Maar ook deze methode heeft zwakheden. De vetreserves zijn niet egaal over het lichaam verspreid. Je kunt niet op alle plaatsen meten, en dus meet je op bepaalde plekken. Maar je hebt geen zekerheid dat die ook de beste weergave bieden van de totale vetreserves.

Daarbij komt dat kleine verschillen in meten een heel ander eindresultaat kunnen opleveren. Knijp je harder, dan meet je dunnere huidplooien. De huid is niet overal even dik. De hoeveelheid vet in het vetweefsel kan verschillen. En er is geen eenduidig verband tussen onderhuids vet en de hoeveelheid vet in de buikholte. Ondanks alle tekorten wordt deze methode veel gebruikt omdat je er, na een opleiding, alleen een caliper, een formule, een pen en papier voor nodig hebt. Maar er zijn inmiddels al meer dan honderd verschillende formules voor de omrekening van de metingen. Dat geeft aan hoe groot de onzekerheid is.

DXA

Ondertussen groeit de hoop dat de Dubbel-energie X-stralen-absorptie (DXA), betrouwbaardere cijfers zal opleveren. Dat meetapparaat werkt zoals een botscan voor de bepaling van de botdichtheid. Op botvrije plaatsen kun je met het apparaat het vet en andere weefsels van elkaar onderscheiden. Waar de straling op het bot valt, maakt het alleen een onderscheid tussen bot en de overige weefsels. Deze methode kan op termijn de onderwatermetingen vervangen, maar zo ver is het nog niet.

Hoe dan wel?

Hoe bepaal je dan of je te dik bent? Het kijken naar je dijen en buik en het controleren van je kledingmaat zegt meestal al genoeg. Het weten van een getal kan stimulerend werken voor wie gewicht wil verliezen, maar dat werkt eigenlijk alleen bij een betrouwbaar getal.

Wil je toch graag meten, gebruik dan in ieder geval altijd hetzelfde apparaat. Vergelijk de resultaten niet met die van andere toestellen of methodes en bereken ook geen gemiddelde daarvan. Besef dat de omstandigheden het resultaat sterk kunnen beïnvloeden. Heb je weinig gedronken, dan levert een meting vaak een hoger vetpercentage op dan bij een optimale vochtstatus. Meet daarom steeds in dezelfde situatie, bijvoorbeeld als je net uit bed bent en wel al geplast hebt.

Het menselijk lichaam bevat niet één maar twee soorten vetweefsel: wit en bruin. Het witte is het weefsel dat ons dik maakt. Maar het bruine vetweefsel helpt juist overgewicht tegen te gaan. Hoe meer bruin vetweefsel je hebt, hoe minder kans op overtollige kilo’s.

Verschil

Witte vetcellen nemen vet op uit de voeding als extra energievoorraad. Zodra ze vol zijn, delen ze zich om nieuwe voorraadkamers voor vet aan te leggen. Als je meer calorieën opneemt dan je verbruikt, dijt het witte vetweefsel voortdurend verder uit. Bruine vetcellen wekken uit de vetreserves warmte op zodra de lichaamstemperatuur daalt. Wie nog betrekkelijk veel bruin vetweefsel heeft, verbruikt in een koude omgeving meer energie om warm te blijven dan mensen die er weinig van hebben.

Kacheltjes

Winterslapers als egels en veldmuizen hebben veel bruin vet. In hun lange winterslaap daalt hun lichaamstemperatuur tot ongeveer nul graden Celsius. Als ze daaruit ontwaken moeten ze dus behoorlijk opwarmen om weer in beweging te kunnen komen. De bruine vetcellen beginnen dan als een gek vetten te verbranden om de lichaamstemperatuur te verhogen.

Pasgeboren baby’s hebben ook veel bruin vetweefsel: zij kunnen hun lichaamstemperatuur nog niet regelen door te rillen en te zweten en zijn dus aangewezen op de bruine vetcellen om ervoor te zorgen dat ze niet onderkoeld te raken. Een paar jaar geleden ontdekte het echtpaar Barbara Cannon en Jan Nedergaard van de Universiteit van Stockholm dat ook volwassenen bruin vetweefsel hebben, alleen niet zo veel.

Geen pil

Vervolgens bleek uit dierproeven dat muizen die te veel te eten kregen, toch niet aankwamen als hun bruine vetcellen werden gestimuleerd. Conclusie: bruin vetweefsel smelt vet weg, zonder dat je er iets voor hoeft te doen. De farmaceutische industrie ging vervolgens op zoek naar een pil die het bruine vetweefsel stimuleert of, nog beter, vermeerdert, maar die is tot op heden nog niet gevonden.

Kunnen we dan misschien zélf iets doen om het bruine vetweefsel te stimuleren of vermeerderen? Het antwoord is ja: kou lijden. Houthakkers in Noord-Finland werken een groot deel van het jaar bij temperaturen ver onder nul, en zij hebben beduidend meer bruin vetweefsel dan mensen die binnen werken.

Kou van binnen

Kou lijden betekent ook echt: het koud hebben. Dus als je ’s winters thuis de thermostaat op nul zet, mag je geen dikke trui en warme pantoffels aan. En naar buiten ga je in een zomerse outfit. Want pas als je lichaamstemperatuur begint te dalen onder een bepaald niveau, zullen de bruine vetcellen vet gaan verbranden. Op den duur zullen de bruine vetcellen zich ook gaan vermeerderen, zodat ze bij een volgende kou-aanval nog meer vetten kunnen omzetten in warmte.

Kousauna

Je kunt tegenwoordig ook op een comfortabele manier je lichaamstemperatuur naar beneden brengen: in de Cryo Sauna wordt je lichaam (niet je hoofd) 1 tot 2 ½ minuut blootgesteld aan -110 tot -170 graden Celsius. Helaas hebben mensen die al dik zijn wel een probleempje. Zij hebben een dikke onderhuidse vetlaag en die werkt – net als een dikke trui – als isolatie. Hun lichaamstemperatuur zal niet snel dalen. Vooralsnog is kou lijden dus alleen een methode voor slanke mensen om slank te blíjven.

Onderzoek van de NVWA heeft nog geen oorzaak van de klachten aan het licht gebracht. Uit de literatuur is wel bekend dat bij inname van grote hoeveelheden gojibessen misselijkheid en overgeven kan optreden. Chemisch onderzoek en traceringsonderzoek hebben nog geen resultaat opgeleverd.

Gojibessen

Gojibessen zijn bessen van de Boksdoorn (Lycium barbarum en Lycium chinense), een plant uit de nachtschadefamilie die stamt uit Azië. De bessen van deze plant worden verkocht als ‘superfood’ omdat ze veel antioxidanten, vitamines en mineralen bevatten.

Niet giftig

Er zijn geen aanwijzingen dat gojibessen giftig zijn of schadelijk zijn voor de gezondheid. Het is echter mogelijk dat vergelijkbare bessen met een andere samenstelling, bijvoorbeeld giftige bitterzoetbessen, zijn verwisseld of vermengd met gojibessen. Ook zijn er enkele gevallen bekend van allergische reacties na het eten van gojibessen bij mensen die al een voedselallergie hadden. Gojibessen zijn niet geschikt voor zwangere vrouwen.