Mocht je gestoken worden door een teek, dan is het verstandig om die snel te verwijderen. Daar zijn verschillende hulpmiddelen voor, zoals een speciale tekenkaart, maar volgens Van den Wijngaard is een puntig pincet het beste. “Zet het pincet dicht op je huid en trek dan de teek er in een rechte lijn omhoog uit. Ontsmet pas daarna het wondje met wat alcohol.” Veel mensen denken dat je 24 uur de tijd hebt om een teek te verwijderen, maar het is belangrijk om ‘m zo snel mogelijk te verwijderen. “Want ook binnen die tijd kun je ziek raken van een beet.”

Mensen met een huisdier kunnen een pipetje kopen om de teken op de huid te doden, maar helaas is die er niet voor mensen. Van den Wijngaard: “In deze middelen zitten stoffen die voor bijvoorbeeld honden wel aan de veiligheidsnormen voldoen, maar die voor mensen niet veilig genoeg zijn. Ik verwacht ook niet dat er zoiets voor mensen komt.”

“Na de beet is het belangrijk om zo’n drie maanden lang symptomen zoals vermoeidheid, gewrichtspijn en spierpijn in de gaten te houden”, zegt boswachter Hogenbosch. Van den Wijngaard sluit zich daarbij aan: “Van de 1,3 miljoen mensen die jaarlijks gebeten worden, krijgen 25.000 mensen de ziekte van Lyme. Meestal blijft de ziekte beperkt tot een rode ring of vlek op de huid, maar sommige mensen worden ernstiger ziek.”

Zowel de milde als ernstiger vormen van de ziekte van Lyme kunnen meestal verholpen worden met antibiotica, maar per jaar blijven ongeveer 1.000 tot 2.500 mensen klachten houden, ook na behandeling. Tekenbeten kunnen ook voor andere ziekten zorgen, maar de bekendste en meest voorkomende is Lyme. Jaarlijks krijgt ongeveer 2 procent van de door teken gebeten mensen met deze ziekte te maken.

“Als beginnende moestuinhouder moet je starten met makkelijke dingen als radijs, spinazie en doperwten”, zegt Floor Korte van Floors Moestuin. “Groenten die snel opkomen en weinig onderhoud nodig hebben. Mensen geven vaak snel op als ze groente en fruit kweken die veel verzorging nodig hebben.”

Ook tomaten zijn makkelijk om te telen. “Misschien geen opmerkelijke vrucht, maar een eigen geteelde tomaat is sowieso al bijzonder”, zegt Medema. 

Een grote tuin is echt niet noodzakelijk voor het starten van een moestuin. “Je hebt geen grote tuin nodig om goed te oogsten”, zegt Medema. “Ook met iets kleins bereik je al hetzelfde effect”, zegt Korte. “Het gaat erom dat je even weg bent van de werkelijkheid. Maar je moet wel veel geduld hebben.”

“Je moet nadenken: ‘wat eet ik graag?’ en daarop de zaden uitkiezen van de groente en fruit die je wilt oogsten. Ook moet je nagaan hoeveel ruimte het nodig heeft. Daarop kun je dan je balkon of tuin indelen. Mijn motto is: een tegel eruit, groen erin”, luidt het advies van Korte.   

“Het is handig om binnen te starten, waar je gaat voorzaaien. Vind een plek waar het warm is en waar veel zonlicht komt, bijvoorbeeld achter glas. Voor de moestuin buiten moet je ervoor zorgen dat je bakken hebt die diep genoeg zijn, zodat de wortels genoeg ruimte hebben om te groeien en de planten er niet na één rukwind al uit liggen.” 

Medema heeft wat betreft opkomende planten een tip: “Veel mensen vergeten de opkomende zaailingen uit te dunnen, maar dat is wel nodig. Laat daarom de sterkste staan en knip de rest weg.”

Naast de overbekende radijsjes en tomaten zijn er nog bijzondere soorten die een aanwinst vormen voor je moestuin, zegt Korte. “De cucamelon, ook bekend als de muizenmeloen, is klein als een paasei en smaakt als komkommer. Hij kan in een salade, maar je kunt ‘m ook inmaken als augurk.” 

Een andere aanrader is de Oost-Indische kers. “Je kunt niet alleen het plantje hiervan eten, maar ook de bloem en de zaden. Het doet een beetje denken aan kappertjes, maar dan met een iets zoetere, rucola-achtige smaak. Als je de zaden droogt, kun je ze het jaar erop weer hergebruiken. Daarbij komen er ook veel bijen op af.”

En dat is gunstig, want bijen zijn nodig voor bestuiving van de bloemen van de producten, die bevrucht moeten worden. “Zet dus bloemen naast en moestuin, liefst een mix waar veel bijen op afkomen.”

Medema zegt dat de palmkool een goede toevoeging is voor de moestuin. “Het is een variatie op boerenkool, die vaak wordt gebruikt door topchefs. Hij groeit bovendien omhoog en neemt minder ruimte in dan de boerenkool. En je kunt er veel van oogsten. Als je er een blad afneemt, krijgt de palmkool weer een nieuwe impuls om te groeien. Hij gaat dus lang mee.”

Ook kruiden mogen naar mening van Medema niet ontbreken in een moestuin. “Je bespaart er veel geld mee, want voor een bakje verse kruiden – dat je vaak niet eens op maakt – betaal je al snel een paar euro. En je hebt altijd iets bij de hand om lekker mee te koken.”

Naast dat je milieu- en budgetvriendelijk bezig bent met een moestuin, levert de bezigheid nog meer voordelen op vertelt Korte. “Het is heel ontspannend. Je maakt je hoofd leeg, zet even je verstand op nul. Daarbij is het ook gezond voor je lijf, zeker in een grotere moestuin moet je hard spitten. En dat je lekkere dingen uit eigen grond haalt, maakt je blij.”

“IJs wordt gastronomischer”, zegt Hendrikse. “De smaken worden volwassener, door het gebruik van volwassen producten en specerijen zoals dragon en tijm.” Als voorbeeld geeft hij tomatenijs, komkommerijs en vanilleijs gecombineerd met olijfolie en zeezout. 

“De markt is er aan toe. IJssalons volgen vaker de horeca en smaakbeleving speelt daarmee een grotere rol.” Hendrikse vertelt over een eigen creatie: vanilleijs gecombineerd met uitgebakken spek. “Dat heeft een krokantje, een zoutje.”

Salons en andere horeca die ijs maken creëren vaker eigen smaken, omdat ze daarmee hun eigen identiteit op de kaart willen zetten. Ze willen de klant verrassen en nieuwsgierig maken. “Veel ijsmakers hebben ook weekspecials met aparte smaken. Mensen komen daar speciaal voor terug. Het zorgt ook voor meer interactie met de klant.” 

Een ander aspect dat meer aandacht krijgt is storytelling. “Mensen willen weten waar het ijs en de andere ingrediënten vandaan komen. Ze willen de mooie verhalen hierachter horen.” Hendrikse zegt dat gasten ook het liefst pure producten in hun ijs zien. “Mensen zijn het zat om bedonderd te worden. Ze hebben behoefte aan eerlijke grondstoffen in hun ijs, zodat ze weten wat er precies in het ijs zit. De oorsprong van de producten is steeds belangrijker. Het past ook in de gezondheidstrend die gaande is.”

Ook veganistisch ijs, gemaakt zonder zuivelproducten, wordt vaker besteld. “We zetten het nu zelfs op onze smaaknaambordjes als ijs vegan is. Mensen willen dat toch graag weten”, aldus De Lorenzo. Hendrikse houdt zich niet met de trend bezig, maar is wel benieuwd hoe het zich ontwikkelt. “Weinig mensen hebben een allergie, maar het lijkt wel nu of de helft niet tegen zuivel of tarwe kan”, zegt hij. “Ik maak ook zelden suikervrij ijs. IJs kan niet zonder suiker.”

De Lorenzo laat weten dat er in haar ijs wel steeds minder suiker wordt verwerkt. “Mensen raken gewend aan minder zoete smaken en we passen de recepten daarop aan. Dat gebeurt ongeveer ieder jaar geleidelijk. Ik denk dat er in ons ijs van nu zo’n 6 tot 7 procent minder suiker zit dan 30 jaar geleden. Het mag natuurlijk niet afdoen aan de kwaliteit en de smaak van het ijs. We voegen dus geen suikervervangers toe zoals aspartaam en gebruiken veel verse ingrediënten, zoals sappen uit vers seizoensfruit.”

Een dot slagroom op een bol ziet De Lorenzo ook minder vaak over de toonbank gaan. “Vooral de jongere generatie wil minder vaak slagroom op het ijs. Liever bestellen ze dan een bolletje extra.” Hendrikse ziet die afname in de behoefte aan slagroom niet. “Mensen denken toch: als ik een ijsje neem, dan met alles erop en eraan. Vooral de millennial-generatie wil gewoon genieten.” De discodip komt hij echter weinig meer tegen. “Wel gebruik ik vaak krokante nootjes op ijs, bijvoorbeeld gemaakt van gesuikerde amandelen.” 

Voor de komende jaren verwacht De Lorenzo dat we teruggaan naar de klassieke smaken, zoals hazelnoot en stracciatella. “Maar wel goeie kwaliteit”, zegt de ijsexpert. “Wat je ook ziet bij andere soorten producten, zoals vlees en brood. Mensen hebben liever iets dat wat duurder is maar wel lekkerder, dan een goedkoop product dat niet goed smaakt.”

“IJs wordt gastronomischer”, zegt Hendrikse. “De smaken worden volwassener, door het gebruik van volwassen producten en specerijen zoals dragon en tijm.” Als voorbeeld geeft hij tomatenijs, komkommerijs en vanilleijs gecombineerd met olijfolie en zeezout. 

“De markt is er aan toe. IJssalons volgen vaker de horeca en smaakbeleving speelt daarmee een grotere rol.” Hendrikse vertelt over een eigen creatie: vanilleijs gecombineerd met uitgebakken spek. “Dat heeft een krokantje, een zoutje.”

Salons en andere horeca die ijs maken creëren vaker eigen smaken, omdat ze daarmee hun eigen identiteit op de kaart willen zetten. Ze willen de klant verrassen en nieuwsgierig maken. “Veel ijsmakers hebben ook weekspecials met aparte smaken. Mensen komen daar speciaal voor terug. Het zorgt ook voor meer interactie met de klant.” 

Een ander aspect dat meer aandacht krijgt is storytelling. “Mensen willen weten waar het ijs en de andere ingrediënten vandaan komen. Ze willen de mooie verhalen hierachter horen.” Hendrikse zegt dat gasten ook het liefst pure producten in hun ijs zien. “Mensen zijn het zat om bedonderd te worden. Ze hebben behoefte aan eerlijke grondstoffen in hun ijs, zodat ze weten wat er precies in het ijs zit. De oorsprong van de producten is steeds belangrijker. Het past ook in de gezondheidstrend die gaande is.”

Ook veganistisch ijs, gemaakt zonder zuivelproducten, wordt vaker besteld. “We zetten het nu zelfs op onze smaaknaambordjes als ijs vegan is. Mensen willen dat toch graag weten”, aldus De Lorenzo. Hendrikse houdt zich niet met de trend bezig, maar is wel benieuwd hoe het zich ontwikkelt. “Weinig mensen hebben een allergie, maar het lijkt wel nu of de helft niet tegen zuivel of tarwe kan”, zegt hij. “Ik maak ook zelden suikervrij ijs. IJs kan niet zonder suiker.”

De Lorenzo laat weten dat er in haar ijs wel steeds minder suiker wordt verwerkt. “Mensen raken gewend aan minder zoete smaken en we passen de recepten daarop aan. Dat gebeurt ongeveer ieder jaar geleidelijk. Ik denk dat er in ons ijs van nu zo’n 6 tot 7 procent minder suiker zit dan 30 jaar geleden. Het mag natuurlijk niet afdoen aan de kwaliteit en de smaak van het ijs. We voegen dus geen suikervervangers toe zoals aspartaam en gebruiken veel verse ingrediënten, zoals sappen uit vers seizoensfruit.”

Een dot slagroom op een bol ziet De Lorenzo ook minder vaak over de toonbank gaan. “Vooral de jongere generatie wil minder vaak slagroom op het ijs. Liever bestellen ze dan een bolletje extra.” Hendrikse ziet die afname in de behoefte aan slagroom niet. “Mensen denken toch: als ik een ijsje neem, dan met alles erop en eraan. Vooral de millennial-generatie wil gewoon genieten.” De discodip komt hij echter weinig meer tegen. “Wel gebruik ik vaak krokante nootjes op ijs, bijvoorbeeld gemaakt van gesuikerde amandelen.” 

Voor de komende jaren verwacht De Lorenzo dat we teruggaan naar de klassieke smaken, zoals hazelnoot en stracciatella. “Maar wel goeie kwaliteit”, zegt de ijsexpert. “Wat je ook ziet bij andere soorten producten, zoals vlees en brood. Mensen hebben liever iets dat wat duurder is maar wel lekkerder, dan een goedkoop product dat niet goed smaakt.”

Probleem is dat de geboorteaktes uit die goedkopere landen in Nederland vaak niet worden erkend, waardoor stellen hun pasgeboren kind niet mee naar huis kunnen nemen zonder een langdurige juridische strijd.

Sommige Aziatische landen, zoals Cambodja, verbieden commercieel draagmoederschap sinds kort. Daardoor verschuift de markt naar landen zoals Oekraïne, Georgië en Laos, waar de vruchtbaarheidssector vaak kampt met een gebrek aan regels en toezicht.

De Raad voor de Kinderbescherming en het ministerie van Veiligheid en Justitie laten weten geen cijfers te hebben over hoeveel Nederlanders gebruikmaken van een buitenlandse draagmoeder of zonder de juiste papieren met een kind terugkeren naar Nederland. Dat gebeurt voor een groot deel buiten het zicht van instanties, denkt het ministerie.

Middelen als oxycodon worden in Nederland door bijna een miljoen mensen gebruikt. De pijnstiller wordt geslikt bij chronisch pijnen en bijvoorbeeld na operaties. Maandelijks komen er volgens Dahan ook enkele duizenden nieuwe gebruikers bij. 

Precieze cijfers over het mogelijk aantal doden door het gecombineerde gebruik zijn momenteel niet beschikbaar in Nederland, aldus de krant.